Op weg naar de bezielde samenleving

een reis van ego naar ziel

Het leven is een uitvloeisel van de keuzes die we elke dag met z'n allen maken. Het leven zoals we dat kennen, is dus geen feit maar het gevolg van onze besluiten. Kijken we van een afstandje naar onze samenleving dan zien we veel tegenstellingen en strijd. Aan de top in het bestuur, aan de voet in de samenleving. Dit kunnen we als een voldongen feit beschouwen, we kunnen ook proberen de oorzaak te achterhalen in een poging meer eenheid en harmonie te scheppen. Het initiatief nemen om ons leven wat fijner en doeltreffender te laten verlopen. Maar waar te beginnen als we willen veranderen? Bij onszelf! Wij mensen scheppen immers de wereld met onze keuzes. Hoe dit precies werkt, met name in de aansturing van de samenleving, beschrijf ik in dit artikel. Hierbij spelen ego en ziel de hoofdrol, de voedingsbronnen van onze keuzes.

De samenleving moet worden bestuurd. Maar welke richting op? Dat bepalen we met z'n allen. De politiek werkt de richting uit, de ambtenarij zorgt voor de uitvoering. Dit alles naar aanleiding van de verkiezingsuitslag, waarmee een meerderheid van de stemmers het gewenste eindpunt aangeeft. De burger overhandigt een routekaart, de regering gaat achter het stuur zitten, het parlement zet het licht op groen en de ambtenarij helpt waar nodig. Dit in een notendop de werking van het openbaar bestuur. Op papier een mooi model; de gescheiden machten zijn in balans en werken samen. Maar is dit in de praktijk ook het geval? Werkt het samenspel naar behoren en ieders tevredenheid? Dit mag worden betwijfeld gezien de vele onopgeloste problemen en groeiende onvrede onder de mensen.

Als het samenspel soepel verloopt en de doelen worden behaald, dan kan iedereen tevreden zijn. Maar dit is verre van het geval. Helaas! De problemen van 50 jaar geleden zijn de problemen van nu, vaak in het kwadraat. Het begrotingstekort van de overheid slinkt niet, het besteedbaar inkomen van de burgers groeit niet, de spanning op de woningmarkt loopt op, de schade aan het het milieu is immer groot, het verkeer staat nog dagelijks vast, etc. Zomaar een greep uit de berg problemen die de overheid de afgelopen tientallen jaren niet heeft kunnen oplossen. De burgers zijn ontevreden over de effectiviteit van het bestuur. Waar schort het aan? Aan tal van zaken, waaronder financiën, wetgeving, afstemming, medewerking en de invloed van internationale afspraken en verdragen. De oplossing is derhalve niet eenvoudig. Waar te beginnen in godsnaam?

Bij het beginpunt en dat zijn wij: de mensen. Niet het systeem bepaalt uiteindelijk het resultaat, maar de mensen die het systeem tot leven wekken. Onze keuzes bepalen in belangrijke mate de wijze van samenwerking en het eindresultaat. Zowel van politici, als van ambtenaren en burgers. Als iedereen zijn beste beentje voorzet, dan komt het papieren model op plezierige wijze tot leven in de praktijk. De samenwerking loopt soepel en doelen worden behaald. Willen we de effectiviteit van het bestuur vergroten en de onvrede onder burgers verkleinen, dan zullen we dus in de eerste plaats naar de bestuurscultuur en naar de cultuur van de burgers moeten kijken. Alleen als iedereen zich positief opstelt en zijn verantwoordelijkheid neemt, kan de samenwerking zoete vruchten afwerpen. Doen een of meerdere deelnemers niet mee, dan verloopt de reis traag en onplezierig.

Wat kunnen we zeggen over de cultuur, zowel die van bestuurders en uitvoerders als van burgers? Cultuur is het samenraapsel van ons gedrag. Gedrag dat ingegeven wordt door onze keuzes, die op hun beurt weer gebaseerd zijn op onze mening. Zijn wij van mening dat politiek synoniem is aan strijd, dan kiezen we elke dag voor strijd. Zijn wij van mening dat politici hun eigen belang dienen en niet het algemeen belang, dan kiezen we óf voor verzet óf voor passiviteit. Met andere woorden: onze mindset bepaalt grotendeels de wijze van samenwerking. Bij een positieve mindset verloopt de samenwerking soepeler dan bij een negatieve, met alle ellende van dien. Willen we veranderen, dan zullen we naar de inhoud van ons hoofd moeten kijken. Wij allemaal dus.

Dat kan op verschillende manieren. Ik bezie dit vraagstuk vanuit de tegenstelling ego en ziel. Onze keuzes kunnen worden gevoed door het ego of door de ziel. Wat zijn precies ego en ziel? Allereerst het ego. Dat is de stem in ons hoofd die zich laat horen als angst zich laat voelen. Angst voor tekort aan aandacht en waardering, angst om alleen achter te blijven. Daarom spoort het ego ons elke dag aan alles uit de kast te trekken voor de realisatie van onze eigen doelen. Het ego laat ons namelijk geloven dat het leven een grote concurrentiestrijd is. Bestuurders en uitvoerders met een groot ego plaatsen dikwijls hun persoonlijke doelen boven het algemeen belang en gaan regelmatig de strijd met elkaar aan. Burgers met een sterk ego gaan óf de strijd met elkaar en de overheid aan, of ze voelen zich slachtoffer van andermans keuzes. Ze druipen dan teleurgesteld af. Kortom: mensen met een sterk ego missen het warme gevoel van verbondenheid.

Wat is de ziel? De ziel is het diepe gevoel van verbondenheid met het leven. Het weten dat alles een doel dient en dat alles met elkaar in verbinding staat. Dat het geluk van de één niet los is te zien van het geluk van de ander. Dat we er gezamenlijk voor verantwoordelijk zijn. Dit is geen ingewikkelde opgave maar natuurlijk gedrag, omdat de ziel ons continu de verbondenheid met elkaar laat voelen. Bezielde bestuurders en uitvoerders dienen daarom niet alleen hun eigen doelen maar met name het algemeen belang. Zij gaan niet continu de strijd aan, maar zoeken bovenal samenwerking. Bezielde burgers laten de verantwoordelijkheid niet eenzijdig bij de overheid liggen, maar voelen zich zelf ook verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de samenleving. Ook zij zoeken samenwerking met anderen, omdat ze weten dat we samen sterker staan dan alleen. Daarbij zijn zij zelfs bereid om over hun eigen stukken heen te stappen.

Het grote verschil tussen ego en ziel is dus het gevoel van verbinding. Wie zich eenzaam en alleen voelt en continu opzoek is naar waardering en bevestiging in de buitenwereld, wordt geleid door het ego. Deze mensen, bestuurders en burgers, zien zichzelf terug in een wereld vol tegenstellingen en strijd. Een harde wereld waar veel pijn geleden wordt. Maar wie zich verbonden voelt en niet steeds zoekt naar waardering en bevestiging buiten zichzelf, put zijn gedachten uit de ziel. Deze mensen, bestuurders en burgers, werken mee aan een bezielde samenleving, waarin de reis naar het einddoel fijner en sneller verloopt. De ziel dus als oplossing voor de huidige problematiek: het niet behalen van doelen, de groeiende kloof tussen bestuur en burger, de toenemende onvrede bij alle partijen over de stroeve gang van zaken. Want hoe fijn is het om elke dag mee te moeten werken aan een systeem dat de enorme berg aan problemen niet kan oplossen. Niet fijn dus!

De ziel komt ons niet aanwaaien, we worden niet op een dag wakker met een heerlijk gevoel van verbondenheid. Daar zullen we de mouwen voor moeten opstropen. Een weg afleggen van ego naar ziel. Niet het strijdende ego bestrijden, maar alle ruimte geven aan de vreedzame ziel. Wie van haar warmte heeft geproefd, zal het ego nooit meer langdurig zijn gang laten gaan. Maar waar zit de ziel verstopt? Niet in de drukke buitenwereld, maar in de stilte in onszelf. We graven haar op als we ons hart openen. Het hart als poort naar de ziel. De liefde wakkert het gevoel van verbondenheid aan. Wiens hart is gesloten voelt die verbindende liefde niet en geeft ruimte aan het ego. Wiens hart is geopend kan de verbindende liefde wel voelen en laten stromen. De keuzes zijn anders, de wereld waarin wij leven is anders.

Op weg naar de ziel dienen we dus blokkades af te breken die de liefde tegenhouden. Iedereen mag zich afvragen hoe liefdevol hij is. Dit geld voor politici, ambtenaren én burgers. In hoeverre ben jij van mening dat geluk een ieder ten deel mag vallen, dat iedereen het recht heeft op een zorgeloos bestaan? In hoeverre voel jij je verbonden met je medemens? Deze vragen zijn essentieel voor de werking van het openbaar bestuur en de gang van zaken in de samenleving. Hoe meer mensen de bezielde liefde in zichzelf missen, hoe stroever er gestuurd kan worden, hoe onplezieriger de reis, hoe verder het gewenste einddoel uit zicht raakt.

David Goedhart,
Politicoloog en Initiatiefnemer Partij van de Liefde