Tijd voor nieuwe politiek

van strijd naar samenwerking

Gaan we in november gewoon weer naar de stembus in de hoop dat het beter zal gaan, of gaan we nadenken over alternatieven? Over andere vormen van politiek bedrijven, die wellicht efficiënter zijn in het oplossen van de groeiende berg aan problemen. Gezien het feit dat steeds meer burgers de rekeningen niet meer kunnen betalen, is dit geen luxe vraag voor hobbyisten maar een essentiële vraag voor velen die moeite hebben het hoofd boven water te houden. Een vraag die ook relevant is voor de gefortuneerden onder ons: hoelang kan je genieten van jouw fortuin in de wetenschap dat steeds meer mensen kopje ondergaan? Met andere woorden: is en blijft het ieder voor zich, of wordt het tijd om de handen ineen te slaan en de krachten te bundelen? Een vraag die ook consequenties heeft voor de wijze van politiek bedrijven.

De politiek geeft sturing aan de samenleving. Ze lost bestaande problemen op, ze stippelt een koers uit voor de toekomst en ze bevordert een veilig en fijn samenleven. Slaagt de politiek hierin, dan mogen wij, burgers, onze politici dankbaar zijn. Een redelijk zorgeloos leven valt ons ten deel. Is de politiek niet succesvol, de zorgen groeien ons boven het hoofd, dan mogen we ons achter de oren gaan krabben. Is de huidige opzet wel geschikt om de samenleving goed aan te sturen? Oordelen we negatief, dan is actie geboden. We zullen met elkaar van gedachten moeten gaan wisselen om tot een beter bestuur te komen. Met dit schrijven wil ik graag een aanzet geven hiertoe.

Een aanzet is nodig omdat ik tot de conclusie kom dat onze parlementaire democratie in tal van opzichten faalt. Zij is niet in staat om problemen op te lossen, niet in staat om een heldere richting te duiden en ook niet in staat om een fijne en hechte samenleving te bevorderen. Politici vechten elkaar liever de tent uit dan dat ze gaan samenwerken, terwijl de problemen zich opstapelen. De problemen van toen zijn de problemen van nu in het kwadraat. En waar gaan we naartoe? Niemand weet het. Het is God zegene de greep. En voelen we ons veilig, gezien en serieus genomen in de huidige samenleving? Niet echt, vrees ik.

Waarom is mijns inziens de politiek in huidige vorm niet in staat om de grote uitdagingen tot een goed einde te brengen? In onze parlementaire democratie is niet het volk aan de macht, maar een vertegenwoordiging van het volk. Er is dus sprake van indirecte democratie. Wie zijn de mensen waarop wij kunnen stemmen? Dat zijn tegenwoordig bijna allemaal mensen die worden gekneed in het politieke spel. Kwamen ze vroeger uit de provincie, waar ze opvielen door hun bestuurlijke kwaliteiten, nu worden ze direct van de opleiding geplukt en klaargestoomd voor het schimmige spel met achterkamertjes, fractiediscipline, lobbyisten, oneliners en kamerdebatten, waarin ze meer naar hun mobieltje staren dan elkaar aankijken.

Politiek in huidige vorm is niet samen de beste oplossing voor bestaande problemen bedenken en uitvoeren, maar touwtrekken om persoonlijke en partijpolitieke belangen, resulterend in onfrisse discussies waarin beschuldigingen over en weer vliegen. Wie niet kan strijden, goedschiks of kwaadschiks, heeft niets meer in de politiek te zoeken. Mensen die wel kunnen overleven in deze slangenkuil, sterker nog, die elke dag met een brede grijns naar hun werk gaan, gooien de hoogste ogen. Probleem is wel dat steeds meer burgers dit doorzien en zich niet meer vertegenwoordigd voelen. Zij herkennen zichzelf niet in de figuren die rondlopen op het bloederige strijdtoneel en haken teleurgesteld af. De kloof tussen bestuurders en bestuurden groeit. Is dit onze luid bejubelde democratie? Kunnen we niet beter? Wat meer gaan samenwerken wellicht om echt uit de problemen te kunnen komen?

De venijnige strijd gaat ten koste van de effectiviteit van het beleid. Er wordt meer energie gestoken in het neersabelen van tegenstanders dan in het zoeken naar medestanders. Steun die nodig is om effectief beleid te kunnen voeren. De complexiteit is inmiddels zo groot, dat alleen toenadering en samenwerking tot structurele oplossingen kan leiden. Aangezien politici en partijen niet over hun eigen belang en schaduwzijden heen kunnen stappen, is dit voorlopig geen realiteit. De verliezers? Wij, de burgers, die wachten tot het tij keert en de opbrengsten van al onze inspanningen eindelijk gelijkmatig verdeeld gaan worden en niet meer grotendeels in de zakken van de rijken verdwijnen.

Politici zouden onafhankelijk een visie moeten kunnen formuleren en een partijprogramma moeten kunnen opstellen, gebaseerd op realiteitszin én idealen. Vraag is of dit heden ten dage het geval is. Kunnen partijen los van geldschieters hun verkiezingsprogramma opstellen en uitvoeren? Kunnen politici een eigen visie uitdragen? Wil je een partij oprichten, dan heb je heel veel geld nodig. Denk bijvoorbeeld aan dure mediacampagnes. Wie zijn de geldschieters en wat willen ze ervoor terug? Een democratie waarin de burgers aan de macht zijn, kan alleen floreren als er 100% transparantie is. En dat is er niet, zeker niet wat betreft de financiële huishouding aan het Binnenhof. In hoeverre staat dit geldspel de samenwerking tussen partijen in de weg, de manier om de effectiviteit van het beleid te vergroten? We weten allemaal dat het de meeste rijken niet te doen is om het algemeen belang, maar om van geld geld te maken.

Er is nog een reden waarom de parlementaire democratie slagkracht mist. Iedereen kan een partij oprichten, mits er voldoende middelen zijn. Daar wordt ook gebruik van gemaakt gezien de nieuwe partijen op het stembiljet. Dit klinkt mooi maar dat is het niet helemaal. Er kleeft namelijk een groot nadeel aan. Wie doordenkt ziet die valkuil: verdeel en heers. Hoe meer visies en partijen, hoe groter de machteloosheid. Macht is alleen krachtig als het gefocust is, als er een brandpunt is. Een focus die ontstaat door samenwerking, niet door afscheiding en tegenwerking. Een focus die nodig is in tijden van crises. Gaan we discussiëren over kernproblemen of randzaken? Gaan we discussiëren om in de publiciteit te komen of om problemen op te lossen? Wij burgers discussiëren met elkaar, politici strijden met elkaar en ondertussen blijft het werk liggen.

In ons politieke bestel staat strijd centraal, niet samenwerking. In tijden van voorspoed is dit niet rampzalig, in tijden van tegenspoed wel. Samen de schouders eronder zetten kan van levensbelang zijn. Waarom strijden we te pas en te onpas? We worden strijdend grootgebracht. We strijden om alles, ook in de politiek. Wat is in de kern de oorzaak? Wij denken in termen van tekort. Er is een tekort dus moeten we strijden. Als we leren denken in termen van genoeg, dan komt er rust, dan gaan we eerst nadenken voordat we de strijdbijl oppakken, eerst praten voordat we elkaar de kop afhakken. Hoe komen we aan genoeg? Er is genoeg als... we de opbrengsten eerlijk gaan verdelen. Veruit de meeste miljarden verdwijnen in de zakken van de rijken, die er dure boten, voetbalclubs en politieke invloed mee kopen. Een scheve verdeling die zover uit het lood staat dat ze om gaat vallen. De schulden zijn niet meer af te lossen, de inflatie maakt het leven onbetaalbaar. Sluiten we onze ogen, laten we ons verleiden de andere kant op te kijken, of nemen we als volwassen burgers onze verantwoordelijkheid en roepen we de verantwoordelijken ter verantwoording? Eenmaal in de vier jaar stemmen biedt geen soelaas. Dat is indirecte invloed, een druppeltje op de gloeiende plaat. Daar is meer voor nodig, maar wat?

Politici geven de macht niet vrijwillig uit handen, zij zijn niet bereid de macht echt te delen of over te dragen. Zie het raadgevend referendum dat bruut de nek is omgedraaid. Kennelijk wegen hun belangen zwaarder dan het geluk van iedereen, kennelijk biedt het pluche zoveel voordelen dat de lust om iedereen blij te maken vergaat. Eenmaal in de vier jaar gouden bergen beloven is voor hen genoeg. Wij burgers zullen dus de macht moeten terugpakken, wil het beleid voor iedereen gunstig gaan uitpakken. Dit kan door vormen van directe democratie in te voeren, vormen waarin burgers niet meer toekijken maar zelf actief deelnemen aan het besturen van hun samenleving. Ook dit is in eerste instantie een omslag in ons denken. Niet langer denken dat de huidige vorm de enige en zaligmakende is, maar zoeken naar andere vormen. Deze omslag zal niet door de politiek worden aangezwengeld, maar zullen we zelf moeten maken. Zelf een beweging ingang zetten. Daarvoor moeten we wel bereid zijn om uit onze luie stoel te komen.

De parlementaire democratie met haar volksvertegenwoordiging heeft van ons burgers luie mensen gemaakt. We stemmen en kijken vervolgens toe hoe onze favoriete politicus het doet. Valt het tegen dan stemmen we op een ander. Valt het weer tegen dan verliezen we onze hoop en gaan we elders vertier zoeken. Maar zo hoort het niet te werken in een gezonde democratie. Het ideaal van burgers aan de macht werkt alleen als de burgers zich, in meer of mindere mate, verantwoordelijk voelen voor het reilen en zeilen in de samenleving. Samenwerken dus! Niet alleen in de politiek (partijen en politici), maar ook tussen politiek en samenleving. Politici en burgers die de handen ineenslaan. Alleen zo kunnen de problemen effectief uit de wereld worden geholpen, alleen zo kunnen we een bevredigende koers uitstippelen voor de toekomst, alleen zo kunnen we van de samenleving een fijne en hechte club maken. Een plek waar niemand zich buitengesloten hoeft te voelen, waar niemand op een houtje hoeft te bijten, waar iedereen vol goede moed uit z'n bed stapt 's ochtends. Doe je mee of blijf je hopen op een geschenk van hen die de macht in handen hebben?

David Goedhart
Politicoloog en Initiatiefnemer Partij van de Liefde