Van vechtersbazen naar vredestichters

In de politiek wordt zoveel gestreden dat we zijn gaan geloven dat politiek synoniem is aan strijd. Maar dat hoeft natuurlijk niet. Politici kunnen ook samen optrekken, bijvoorbeeld als de nood hoog is, zoals nu. De berg aan onopgeloste problemen groeit ons boven het hoofd. Steeds meer mensen vragen zich vertwijfeld af hoe de rekeningen te betalen; de kosten van levensonderhoud rijzen de pan uit. Door de krachten te bundelen kan de politiek effectiever opereren. Hoe kunnen we politici ertoe aanzetten de strijdbijl te begraven? Door de oorzaak van de strijd bloot te leggen: angst! Want angsthazen trekken ten strijde, vredestichters reiken elkaar de hand. Hoe kunnen we het ingebakken wantrouwen transformeren in gezond vertrouwen?

In de politiek draait alles om macht. Wie heeft zeggenschap, wie trekt er aan de touwtjes, wie heeft invloed? Eens in de paar jaar wordt de macht herverdeeld. Met behulp van dure campagnes worden we verleid op een politicus te stemmen. De concurrenten worden zwartgemaakt en buitenspel gezet. Na het likken van de wonden worden de scherven gelijmd en een nieuw regeerakkoord gesmeed. De voorstellen worden vervolgens met strakke hand door het parlement geloodst. De één na de ander. Kritische geluiden, binnen en buiten de partij, zijn niet welkom. Dit is het en niet anders! Ben je het er niet mee eens, dan krijg je een functie elders. Zo eenvoudig zit de politiek heden ten dage in elkaar. Met alle destructieve gevolgen van dien. Hoe is dat zo gekomen?

De angst regeert in politiek Den Haag, de angst om de macht te verliezen. Kijk naar Mark Rutte, de langstzittende minister-president van ons land, dan zien we achter zijn masker met de vergulde lach een zakelijke angsthaas schuilgaan, die alles in het werk heeft gesteld om zijn positie te behouden. Het feit dat er bij zijn afscheid geen krachtige opvolger binnen de VVD klaarstaat zegt genoeg. Zijn succes spruit niet voort uit een moedig optreden, waarin hij de partijen bij de hand nam en leidde naar een fijne toekomst voor ons allen. Hij was simpelweg zijn concurrenten te slim af. Heeft hij, als premier, ooit medeleven getoond? Vraag het de Groningers met bevingsschade, de slachtoffers van de toeslagenaffaire, de ondernemers die door het coronabeleid failliet zijn gegaan, de ouderen die door datzelfde beleid maanden verstoken bleven van contact, de mensen die maandenlang in tenten moeten bivakkeren en zij die al jaren bij de voedselbank lopen. 

Het nettoresultaat van de solistische strijd om de macht stemt ons allerminst vrolijk: de problemen van toen zijn de problemen van nu in het kwadraat. De beklemmende angst en de bloederige strijd hebben de politiek vleugellam gemaakt. De kamerdebatten zijn een verplicht nummer vanwege het regeerdictaat en de dodelijke partijdiscipline. Kamerleden van regeringspartijen stemmen sowieso voor. Veel mensen doorzien het gebrek aan lef, goodwill en daadkracht. Ze doorzien het niet alleen, ze voelen het ook en met name in de portemonnee. De kloof tussen de praatjesmakers in Den Haag (gouden bergen) en de praktijk van alle dag in het land (groeiende armoede) groeit. De strijd in de politieke arena kent meer slachtoffers dan beschadigde politici die hun carrière in rook zien opgaan. Wij allen zijn de dupe. Het water staat ons inmiddels aan de lippen.

Er moet iets wezenlijks veranderen in de politiek. Een blitse pleister op de wond plakken, praatjes vol beloftes, is niet genoeg. We hebben het over het genezen van de wond: het overwinnen van de angst! Vertrouwen in elkaar mag de scepter overnemen van wantrouwen voor elkaar. Met een zeker gevoel zitten politici anders op hun zetel dan met samengeknepen billen. En daar profiteert iedereen van. Hoe krijgen we dit voor elkaar? Met andere woorden, hoe kunnen we de politieke angsthazen transformeren in vredestichters? Door een gedeelde horizon te schetsen, door samen een richting op te gaan. Zo wordt het gevoel van onderlinge verbondenheid en gezamenlijke verantwoordelijkheid versterkt. De basis voor een nieuwe vorm van politiek bedrijven, een politiek vanuit het hart. Angst lost op als we ons hart naar elkaar kunnen openzetten. Ons hart kan zich openen als we elkaar leren kennen. Ontmoeten in plaats van bevechten, zowel persoonlijk als ideologisch.

Het formuleren van een hoger politiek doel, door iedereen gesteund, zal de angst beteugelen en de saamhorigheid bevorderen. En daar moet de politicus wel in mee willen en kunnen gaan. Heeft een politicus geen enkele vredelievende intentie, geen enkele bereidheid tot samenwerking, dan mag hij wat ons betreft het toneel verlaten. Eisen stellen aan het bekleden van het politieke ambt is niet nieuw, dat gebeurt nu ook. Niet door ons, de stemmers, maar door de partijen zelf. Hierbij gooien vechtersbazen hogere ogen dan vredestichters. Wil je carrière maken in de politiek dan moet je over meer feitenkennis beschikken dan tegenstanders, beter gebekt zijn dan concurrenten én over de hele linie volgzaam zijn. Wie zijn tegenstanders met kennis aftroeft in een debat, wie altijd scherp uit de hoek komt voor de camera en wie bereid is het spel altijd mee te spelen trekt aan het langste eind.

Maar deze persoonlijke karaktertrekken en aangeleerde vaardigheden zeggen helemaal niets over de slagkracht van de politiek en de kwaliteit van het beleid. Ze zorgen niet voor een open en eerlijke houding nodig voor constructieve samenwerking. Den Haag trekt mensen aan die willen strijden, niet die willen samenwerken. Die over lijken gaan, niet die medeleven tonen. Die kansen zien voor zichzelf, niet voor anderen. Dus mensen die hun angst hebben leren omzetten in eigenbelang en vechtgedrag. En daarbij worden ze geholpen door oude rotten die op identieke wijze hun hoofd boven water hebben gehouden. Politiek Den Haag is een introverte wereld vol ijdele ego's die geen binding hebben met de samenleving, een slangenkuil vol giftige politici die elkaar vakkundig de mond snoeren. Met hun keurige kleren en net taalgebruik hebben ze ons lang om de tuin weten te leiden, maar nu niet meer, nu het water ons aan de lippen staat en we dreigen te verdrinken met z'n allen.

De hoogste tijd om het roer om te gooien. Waar moet de nieuwe politicus aan voldoen? Wat moet hij of zij ten diepste verlangen? Een beter leven voor iedereen! Dit gedeelde verlangen is de nieuwe horizon die het vereiste vertrouwen in elkaar aanwakkert. Deze eis heeft verstrekkende gevolgen voor de politicus. Werk je voor jezelf, dan mag je de trein terugnemen naar je woonplaats. Je bent niet langer welkom in de hofstad. Het bekleden van het politieke ambt is een groot voorrecht en een dienstbare houding een absoluut vereiste. Kan je hier niet in mee, ga dan iets voor jezelf doen. Wees open en eerlijk, eerst naar jezelf toe, ken jezelf, dan naar anderen toe, wees te allen tijde transparant. Heb je iets te verbergen, leg het op tafel of verlaat het toneel. Met verstoppertje spelen en toneelspel zijn we klaar. Wees bereid elkaar de hand te schudden. Wees nieuwsgierig en spreek je verwondering uit. Luister goed en sta open voor andere meningen. Zoek overeenkomsten en relativeer verschillen. We willen immers dezelfde kant op, toch? Welke? Een fijne toekomst voor iedereen!

Thans wordt het Binnenhof grondig gerestaureerd. Vraag is wie straks plaats mag nemen op het vernieuwde pluche: de oude angsthazen en vechtjassen of de nieuwe vredestichters? Uiteindelijk bepalen wij dat: de stemmers.

David Goedhart
Politicoloog en Initiatiefnemer Partij van de Liefde